Pioucas da Santa (Armea)

Roteiro Arqueolóxico do Museo Vivo de Armea 
En a ruta arqueolóxica de Armea e entre o Penedo dá Moura e o castro da talaia  temos as coñecidas Pioucas dá Santa (Pilas das Santa) que segundo a lenda de Augas Santas foi aquí onde santa Mariña foi refrescada por San Pedro despois de sufrir martirio no forno onde hoxe se atopa a cripta e a basílica da Asunción. Trátase dunha roca con dúas pilas labradas nela que segundo a tradición sempre teñen auga e que esta é milagrosa, boa para a vista, as dores de moa e o reuma. A crenza afirma que para sanar é necesario levar nas costas dúas pedras pesadas con forma de idoliño (ídolo - estatua) e dar ou tres ou nove voltas ao interior do recinto. As pilas atópanse protexidas por unha pequena muralla de mampostería que as rodea. Xunto ás pilas levántase un carballo que non é o gran Carballo dá Santa xa que este o partiu un raio para mediados do século pasado. O orixinal tiña nove metros de diámetro. Segundo din, o carballo foi vendido pola súa madeira polo párroco para mediados do século XX a un leñador, pero ese mesmo día un gran raio partiuno, queimándoo e non quedou nin rastro. O carballo podería ter centos de anos. O comprador faleceu en estrañas circunstancias á semana seguinte e o mesmo sucedeu co párroco pouco despois.

Existe aos pés unha pedra en forma de "fourella” (orella) á que tamén se lle atribúen calidades curativas e tamén ten auga permanentemente.

Segundo algunha interpretación, as pilas poderían ser as muescas utilizadas para a sujección dun lagar de aceite ou viño, cousa que podería demostrar unha gran pedra descuberta na zona que asemella aos lagares romanos. Existe tamén un oco cuadrangular onde se erixiu unha cruz que foi levada ata o Monte Gandarela xusto á beira do xacemento de o Monte do Señoriño.

A Santa da Pedra

Outros lugares relacionados coa mártir son a Santa da Pedra que dista uns dous quilómetros en dirección oeste de Santa Mariña. Trátase dunha pedra granítica cunha brecha no medio e no interior ten unha escultura de granito coñecida como "cachola". Existe un depósito con augas que non se evaporan. Din que aquí tamén existía un gran carballo. Un pouco máis abaixo está a Fonte dás Doas que é moi pouco coñecida e que ten encima da roca unha imaxe da Santa encargada polo párroco Antonio Cid en 1790. Á parte de todo isto son dignos de mención os gravados rupestres da Vacariza onde se representan unhas ferraduras e o sinal de dous pés humanos. Posteriormente foron engadidas cruces cristiás.