O indulto Emilia Pardo Bazan

EMILIA PARDO BAZÁN



O indulto

Extraído de Contos Completos, Edición de Juan Paredes Núñez, Tomo I, A Coruña, Fundación Pedro Barrié da Maza, Conde Fenosa, 1990

De cantas mulleres enjabonaban roupa no lavadoiro público de Marineda, ateridas polo frío cruel dunha mañá de marzo. Antonia a asistenta era a máis encorvada, a máis abatida, a que torcía con menos brío, a que refregaba con maior desalento. Ás veces, interrompendo o seu labor, pasábase o dorso da man polas arroibadas pálpebras, e as pingas de auga e as burbullas de xabón parecían bágoas sobre a súa tez marchita.


As compañeiras de traballo de Antonia mirábana compasivamente, e de tempo en tempo, entre a algarabía das conversacións e disputas, cruzábase un breve diálogo, a media voz, entretejido con exclamacións de asombro, indignación e mágoa. Todo o lavadoiro sabía de corrida os males da asistenta, e achaba neles asunto para interminables comentarios. Ninguén ignoraba que a infeliz, casada cun mozo carniceiro, residía, anos antes, en compañía da súa nai e do seu marido, nun barrio extramuros, e que a familia vivía con desafogo, grazas ao asiduo traballo de Antonia e aos cuartejos aforrados pola vella no seu antigo oficio de revendedora, baratillera e prestamista. Ninguén esquecera tampouco a lúgubre tarde en que a vella foi asasinada, atopándose feita achas a tapa do arcón onde gardaba os seus caudais e certos pendentes e brincos de ouro. 

Ninguén, tampouco, o horror que infundió no público a nova de que o ladrón e asasino non era senón o marido de Antonia, segundo esta mesma declaraba, engadindo que desde tempo atrás roía ao criminal a cobiza do diñeiro da súa sogra, co cal desexaba establecer unha tablajería súa propia. Con todo, o acusado fixo por probar a coartada, valéndose do testemuño de dous ou tres amigotes de taberna, e de tal modo envolveu o asunto, que, no canto de ir ao pau , saíu con vinte anos de cadea. Non foi tan indulgente a opinión como a lei: ademais da declaración da esposa, había un indicio vehementísimo: a coitelada que matou á vella, coitelada certeira e limpa, asestada de arriba abaixo, como as que os matachines dan aos porcos, cun coitelo ancho e afiladísimo, de cortar carne. Para o pobo non cabía dúbida en que o culpable debeu subir ao cadalso.

E o destino de Antonia comezou a infundir sacro terror cando foi esparciéndose o rumor de que o seu marido «xuráralla» para o día en que saíse do presidio, por acusarlle. A desdichada quedaba encinta, e o asasino deixouna avisada de que, á súa volta, contásese entre os defuntos.

Cando naceu o fillo de Antonia, esta non puido crialo, tal era a súa debilidade e demacración e a frecuencia das congojas que desde o crime afectábana. E como non lle permitía o estado do seu peto pagar ama, as mulleres do barrio que tiñan nenos de peito deron de mamar por quenda á criatura, que creceu enclenque, resentíndose de todas as angustias da súa nai. Un tanto reposta xa, Antonia aplicouse con ardor ao traballo, e aínda que sempre tiñan as súas fazulas esa azulada palidez que se observa nos enfermos do corazón, recobrou a súa silenciosa actividade, o seu aire apracible. ¡Vinte anos de cadea! En vinte anos -pensaba ela para os seus adentros- el pódese morrer ou me podo morrer eu, e de aquí alá, falta moito aínda. A hipótese da morte natural non a asustaba, pero espantábaa imaxinar soamente que volvía o seu marido. En balde as cariñosas veciñas consolábana indicándolle a esperanza remota de que o inicuo parricida arrepentísese, emendásese, ou, como dicían elas, “volvésese de mellor idea”. Meneaba Antonia a cabeza entón, murmurando sombríamente: ¿Iso el? 
¿De mellor idea? Como non baixe Deus do ceo en persoa e sáquelle aquel corazón can e póñalle outro... E, ao falar do criminal, un calafrío corría polo corpo de Antonia. En fin: vinte anos teñen moitos días, e o tempo aplaca a pena máis cruel. 

Algunhas veces, figurábasele a Antonia que todo o ocorrido era un soño, ou que a ancha boca do presidio, que se tragou ao culpable, non lle devolvería xamais; ou que aquela lei que ao cabo soubo castigar o primeiro crime sabería previr o segundo. ¡A lei! Esa entidade moral, da cal se formaba Antonia un concepto misterioso e confuso, era sen dúbida forza terrible, pero protectora; man de ferro que a sostería ao bordo do abismo. Así é que aos seus ilimitados temores uníase unha confianza indefinible, fundada sobre todo no tempo transcorrido e no que aínda faltaba para cumprirse a condena. ¡Singular ligazón o dos acontecementos! Non crería de seguro o rei, cando vestido de capitán xeral e co peito cargado de condecoracións daba a man ante o ara a unha princesa, que aquel acto solemne custaba amarguras sen conta a unha pobre asistenta, en afastada capital de provincia. Así que Antonia soubo que recaera indulto no seu esposo, non pronunciou palabra, e vírona as veciñas sentada no limiar da porta, coas mans cruzadas, a cabeza caída sobre o peito, mentres o neno, alzando a súa cara triste de criatura enfermiza, gimoteaba: -A miña nai... ¡Quénteme a sopa, por Deus, que teño fame!

O coro benévolo e cacareador das veciñas rodeou a Antonia. Algunhas se dedicaron a arranxar a comida do neno; outras animaban á nai do mellor modo que sabían. ¡Era ben parva en afligirse así! ¡Ave María Purísima! ¡Non parece senón que aquel hombrón non tiña máis que chegar e matala! Había Goberno, grazas a deus, e Audiencia e serenos; podíase acudir aos celadores, ao alcalde... -Que alcalde! ?dicía ela con hosca mirada e apagado acento. -Ou ao gobernador, ou ao rexente, ou ao xefe de municipais. Había que ir a un avogado, saber o que dispón a lei... Unha boa moza, casada cun garda civil, ofreceu enviar ao seu marido para que lle “metese un medo” ao picarón; outra, resolta e morena, brindouse a quedar todas as noites a durmir en casa da asistenta. En suma, tales e tantas foron as mostras de interese da veciñanza, que Antonia resolveuse a tentar algo, e sen levantar a sesión, acordóse consultar a un jurisperito, a ver que receitaba. 

Cando Antonia volveu da consulta, máis pálida que de costume, de cada tenducho e de cada cuarto baixo saían mulleres en pelo a preguntarlle noticias, e oíanse exclamacións de horror. ¡A lei, no canto de protexela, obrigaba á filla da vítima para vivir baixo o mesmo teito, maritalmente co asasino! ¡Que leis, divino Señor dos ceos! ¡Así os bribones que as fan aguantásenas! -Clamaba indignado o coro-. ¿E non haberá algún remedio, muller, non haberá algún remedio? -Di que nos podemos separar... despois dunha cousa que lle chaman divorcio. -¿E que é un divorcio, muller?- Un preito moi longo. Todos deixaron caer os brazos con desalento: os preitos non se acaban nunca, e peor aínda se se acaban, porque os perde sempre o inocente e o pobre.-E para iso -engadiu a asistenta- tiña eu que probar antes que o meu marido dábame mal trato. -¡Aquí de Deus! ¿Pois aquel tigre non lle mataba á nai? ¿Iso non era mal trato? ¿Eh? ¿E non sabían ata os gatos que a tiña ameazada con matala tamén? -Pero como ninguén o oíu... Di o avogado que se queren probas claras... Armouse unha especie de motín. Había mulleres determinadas a facer, dicían elas, unha exposición ao mismísimo rei, pedindo contraindulto. E, por quenda, durmían en casa da asistenta, para que a pobre muller puidese conciliar o soño.

Afortunadamente, o terceiro día chegou a noticia de que o indulto era temporal, e ao presidiario aínda quedaban algúns anos de arrastrar o grillete. A noite que o soubo Antonia foi a primeira en que non se endereitou na cama, co ollos desmesuradamente abertos, pedindo socorro. Despois deste susto, pasou máis dun ano e a tranquilidade renaceu para a asistenta, consagrada aos seus humildes quefaceres. Un día, o criado da casa onde estaba a asistir creu facer un favor a aquela muller pálida, que tiña o seu marido en presidio, participándolle como a raíña ía parir, e habería indulto, de fixo. Fregaba a asistenta os pisos, e ao oír tales anuncios soltou o estropajo, e descogiendo as sayas que traía arroiadas á cintura, saíu con paso de autómata, muda e fría como unha estatua. Aos recados que lle enviaban das casas respondía que estaba enferma, aínda que en realidade só experimentaba un anonadamiento xeral, un non levantárselle os brazos a labor algunha. O día do rexio parto contou os canonazos da salva, cuxo estampido resoáballe dentro do cerebro, e como houbo quen lle advertiu que o vástago real era femia, comezou a esperar que un home ocasionaría máis indultos. Ademais, ¿Por que lle habería de coller o indulto ao seu marido? Xa lle habían indultado unha vez, e o seu crime era horrendo; ¡matar á indefensa vella que non lle facía dano algún, todo por unhas cantas tristes moedas de ouro! A terrible escena volvía presentarse ante os seus ollos: ¿merecía indulto a fera que asestou aquela tremenda coitelada? Antonia lembraba que a ferida tiña os beizos brancos, e parecíale ver o sangue callado ao pé do catre. 

Encerrouse na súa casa, e pasaba as horas sentada nunha silleta xunto ao fogón. ¡Bah! ¡Se habían de matala, mellor era deixarse morrer! Só a voz plañidera do neno sacábaa do seu ensimismamiento. -A miña nai, teño fame. ¿A miña nai, que hai na porta? ¿Quen vén? Por último, unha fermosa mañá de sol encolleuse de ombreiros, e tomando unha lea de roupa sucia, botou a andar camiño do lavadoiro. Ás preguntas afectuosas respondía con lentos monosílabos, e os seus ollos pousábanse con vago extravío na escuma do xabón que lle saltaba ao rostro. ¿Quen trouxo ao lavadoiro a inesperada nova, cando xa Antonia recollía a súa roupa lavada e torcido e ía retirarse? ¿Inventóla alguén con fin caritativo, ou foi un deses rumores misteriosos, de ignoto orixe, que en vésperas de acontecementos grandes para os pobos, ou os individuos, palpitan e rumorean no aire? O certo é que a pobre Antonia, ao oílo, levou instintivamente a man ao corazón, e deixouse caer cara atrás sobre as húmidas pedras do lavadoiro.-Pero ¿de verdade morreu? -preguntaban as madrugadoras ás recentemente chegadas. -Si, muller... -Eu oíno no mercado... -Eu, na tenda... -¿A ti quen cho dixo? -A min, o meu marido. -¿E ao teu marido? -O asistente do capitán. -¿E ao asistente? -O seu amo... Aquí xa a autoridade pareceu suficiente e ninguén quixo pescudar máis, senón dar por firme e valedoira a noticia. ¡Morto o criminal, en véspera de indulto, antes de cumprir o prazo do seu castigo! Antonia a asistenta alzou a cabeza e por primeira vez se tiñeron as súas fazulas dunha sa cor e abriuse a fonte das súas bágoas. Choraba de gozo, e ninguén dos que a miraban escandalizouse. Ela era a indultada; a súa alegría, xusta. As bágoas apiñábanse ás súas lagrimales, dilatándolle corazón, porque desde o crime se había “quedado cortada”, é dicir, sen pranto. Agora respiraba anchamente, libre do seu pesadelo. Andaba tanto a man da Providencia no ocorrido que á asistenta non lle cruzou pola imaxinación que podía ser falsa a nova. 

Aquela noite, Antonia retirouse á súa cama máis tarde que de costume, porque foi a buscar ao seu fillo á escola de párvulos, e comproulle rosquillas de “xinete”, con outras lambetadas que o mozo desexaba facía tempo, e ambos percorreron as rúas, parándose ante os escaparates, sen ganas para comer, sen pensar máis que en beber o aire, en sentir a vida e en volver tomar posesión dela. 

Tal era o enajenamiento de Antonia, que nin reparou en que a porta do seu cuarto baixo non estaba senón entornada. Sen soltar da man ao neno entrou na reducida estancia que lle servía de sala, cociña e comedor, e retrocedeu atónita vendo acendido o candil. Un vulto negro levantouse da mesa, e o berro que subía aos beizos da asistenta afogouse na garganta. Era el. Antonia, inmóbil, cravada ao chan, non lle vía xa, aínda que a sinistra imaxe reflectíase nas súas dilatadas pupilas. O seu corpo yerto sufría unha parálise momentánea; as súas mans frías soltaron ao neno, que, aterrado, colléuselle ás saias. O marido falou. -¡Mal contabas comigo agora! ?murmurou con acento rouco, pero tranquilo. E ao son daquela voz onde Antonia cría oír vibrar aínda as maldicións e as ameazas de morte, a pobre muller, como desencantada, espertou, exhaló un ¡ai! agudísimo, e collendo ao seu fillo en brazos, botou a correr cara á porta. O home interpúxose. -¡Eh..., chst! ¿Onde imos, patroa?- silabeó coa súa ironía de presidiario-. ¿A alborotar o barrio a tal hora? ¡Quieto aquí todo o mundo! As últimas palabras foron ditas sen que as acompañase ningún ademán agresivo, pero cun ton que xeou o sangue de Antonia. Con todo, o seu primeiro estupor convertíase en febre, a febre lúcida do instinto de conservación. Unha idea rápida cruzou pola súa mente: ampararse do neno. ¡O seu pai non o coñecía; pero, ao fin, era o seu pai! Levantóle no alto e achegoulle á luz. ¿Ese é o raparigo? ?murmurou o presidiario, e descolgando o candil llególo ao rostro do mozo. Este guiñaba os ollos, cegado, e poñía as mans diante da cara, como para defenderse daquel pai descoñecido, cuxo nomee oía pronunciar con terror e reprobación universal. Apretábase á súa nai, e esta, nerviosamente, apertáballe tamén, co rostro máis branco que a cera. ¡Que raparigo tan feo! -gruñó o pai, colgando de novo o candil-. Parece que o chuparon as bruxas. Antonia sen soltar ao neno, arrimouse á parede, pois desfallecía. A habitación dábaa voltas ao redor, e vía lucecitas azuis no aire. -A ver: ¿Non hai nada para comer aquí? ?pronunciou o marido. Antonia sentou ao neno nun recuncho, no chan, e mentres a criatura choraba de medo, contendo os saloucos, a nai comezou a dar voltas polo cuarto, e cubriu a mesa con mans temblorosas. Sacou pan, unha botella de viño, retirou do fogar unha cazola de bacallau, e se esmeraba servindo diligentemente, para aplacar ao inimigo co seu celo. Sentou o presidiario e empezou a comer con voracidade, menudeando os grolos de viño. Ela permanecía de pé, mirando, fascinada, aquel rostro curtido, afeitado e seco que relucía con este verniz especial do presidio. O encheu o vaso unha vez máis e a convidó. -Non teño vontade... -balbució Antonia: e o viño, ao reflexo do candil, figurábaselle un coágulo de sangue. 

El despachouno encolléndose de ombreiros, e púxose no prato máis bacallau, que engulló ávidamente, axudándose cos dedos e mascando grandes cortizas de pan. A súa muller miráballe fartarse, e unha esperanza sutil introducíase no seu espírito. Así que comese, marcharíase sen matala. Ela, despois, pecharía baixo sete chaves a porta, e se quería matala entón, a veciñanza estaba esperto e oiría os seus berros. ¡Só que, probablemente, seríalle imposible a ela gritar! E carraspeó para afianzar a voz. O marido, apenas se viu saciado de comida, sacou do cinto un cigarro, picouno coa uña e acendeu sosegadamente o pitillo no candil. -Chst!... ¿Onde imos? -gritou vendo que a súa muller facía un movemento disimulado cara á porta-. Teñamos a festa en paz. -A deitar ao pequeno -contestou ela sen saber o que dicía. E refugióse na habitación contigua levando ao seu fillo en brazos. De seguro que o asasino non entraría alí. ¿Como había de ter valor para tanto? Era a habitación en que cometera o crime, o cuarto da súa nai. Parede por medio durmía antes o matrimonio; pero a miseria que seguiu á morte da vella obrigou a Antonia a vender a cama matrimonial e usar a da defunta. Créndose en salvo, empezaba a espir ao neno, que agora se atrevía a sollozar máis forte, apoiado no seu seo; pero abriuse a porta e entrou o presidiario. Antonia viulle botar unha mirada oblicua en torno seu, descalzarse con suma tranquilidade, quitarse a faja, e, por último, deitarse no leito da vítima. A asistenta cría soñar. Se o seu marido abrise unha navalla, asustaríaa menos quizá que mostrando tan horrible acougo. O estirábase e revolvía nas sabas, apurando a cabicha e suspirando de gusto, como home canso que atopa unha cama branda e limpa. -E ti? -exclamou dirixíndose a Antonia-. ¿Que feixes aí quieta como un poste? ¿Non te deitas? -Eu... non teño soño -tartamudeó ela, dando dente con dente. ¿Que falta fai ter soño? ¡Se irás pasar a noite de sentinela! -Aí... aí..., non... cabemos... Dorme ti... Eu aquí, de calquera modo... O soltou dous ou tres palabras gordas. ¿Tesme medo ou noxo, ou que raio é isto? A ver como te deitas, ou se non... Incorporóse o marido, e estendendo as mans, mostrou querer saltar da cama ao chan. Mais xa Antonia, coa docilidade fatalista da escrava, empezaba a espirse. Os seus dedos apresurados rompían as cintas, arrincaban violentamente os corchetes, desgarraban as enaguas. Nun recuncho do cuarto oíanse os afogados saloucos do neno... E o neno foi quen, gritando desesperadamente chamou ao amencer ás veciñas que atoparon a Antonia na cama, estendida, como morta. O médico veu aprisa, e declarou que vivía, e sangrouna, e non logrou sacarlle pinga de sangue. Faleceu ás vinte e catro horas, de morte natural, pois non tiña lesión algunha. O neno aseguraba que o home que pasara alí a noite chamouna moitas veces ao levantarse, e vendo que non respondía botou a correr como un tolo.